Chương trình OCOP - Động lực phát triển kinh tế nông thôn bền vững ở Việt Nam

Sau hơn bốn năm triển khai, Chương trình OCOP đã đạt được những kết quả đáng khích lệ, khẳng định tính đúng đắn của chủ trương và hiệu quả của cách làm. Tính đến năm 2022, cả nước đã có gần 8.500 sản phẩm OCOP được công nhận đạt từ 3 sao trở lên, trong đó phần lớn là các sản phẩm đạt hạng 3 và 4 sao, một số ít được đánh giá tiềm năng 5 sao và 5 sao quốc gia. Hơn 4.300 chủ thể đã tham gia chương trình, bao gồm hợp tác xã, doanh nghiệp, tổ hợp tác và hộ sản xuất kinh doanh, thể hiện sự lan tỏa sâu rộng của mô hình trong cộng đồng nông thôn.

Không chỉ dừng lại ở con số sản phẩm, OCOP đã trở thành công cụ hữu hiệu trong việc khai thác và phát huy lợi thế địa phương. Từ các vùng chuyên canh cây đặc sản, sản phẩm thủ công truyền thống, đến dịch vụ du lịch cộng đồng, chương trình đã khơi dậy tiềm năng đất đai, tri thức bản địa, văn hóa vùng miền và tinh thần sáng tạo của người dân. Nhiều sản phẩm OCOP đã trở thành “đại sứ văn hóa” đại diện cho địa phương, giúp quảng bá hình ảnh, con người và giá trị đặc trưng của từng vùng, miền.

Một trong những điểm nhấn nổi bật là việc gắn kết giữa sản xuất sản phẩm OCOP với phát triển du lịch nông thôn. Tính đến nay, cả nước đã có hàng chục sản phẩm OCOP thuộc nhóm dịch vụ du lịch cộng đồng, góp phần hình thành mô hình du lịch sinh thái, du lịch trải nghiệm tại nông thôn. Đây được xem là hướng đi mới, vừa tạo sinh kế bền vững cho người dân, vừa giúp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa nông thôn.

Bước sang giai đoạn mới, Chính phủ tiếp tục xác định OCOP là chương trình trọng tâm trong chiến lược phát triển kinh tế nông thôn. Theo các quyết định của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2022, OCOP giai đoạn 2021–2025 sẽ được triển khai linh hoạt, gắn với phát triển chuỗi giá trị và vùng nguyên liệu đặc thù. Trọng tâm là nâng cao giá trị gia tăng thông qua chế biến sâu, xây dựng thương hiệu, bảo đảm truy xuất nguồn gốc và chất lượng sản phẩm.

Bên cạnh đó, chương trình đặc biệt chú trọng phát triển sản phẩm từ làng nghề truyền thống, dịch vụ du lịch nông thôn và các mô hình sản xuất xanh, thân thiện với môi trường. Công tác đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng quản trị, sáng tạo sản phẩm, thiết kế bao bì, sở hữu trí tuệ và tiếp thị cũng được đẩy mạnh nhằm giúp các chủ thể OCOP chủ động hội nhập thị trường trong và ngoài nước.

Đối với chương trình phát triển du lịch nông thôn, mục tiêu hướng đến là xây dựng các điểm du lịch đặc trưng vùng miền, đầu tư hạ tầng phục vụ khách du lịch, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, tăng cường truyền thông quảng bá và triển khai các mô hình du lịch cộng đồng theo hướng bền vững, có trách nhiệm.

Phát biểu tại Hội nghị triển khai Chương trình OCOP toàn quốc năm 2022, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan nhấn mạnh: phát triển OCOP và du lịch nông thôn không chỉ là câu chuyện kinh tế mà còn là hành trình nuôi dưỡng bản sắc văn hóa và tạo dựng “không gian sống đáng quay về” cho người dân nông thôn. Theo ông, nếu đô thị thể hiện trình độ văn minh và hiện đại của một quốc gia, thì nông thôn chính là nơi lưu giữ linh hồn và bản sắc của dân tộc.

Quan điểm này mở ra một cách tiếp cận nhân văn và sâu sắc hơn đối với công cuộc phát triển nông thôn mới. Việc xây dựng các sản phẩm OCOP, phát triển du lịch cộng đồng, gìn giữ làng nghề truyền thống không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn tạo cơ hội để người dân gắn bó, tự hào và có trách nhiệm hơn với quê hương. Những di sản nông thôn – từ hương vị đặc sản, nghề thủ công, cảnh quan, đến tập quán văn hóa – đều trở thành “tài nguyên mềm” quý giá cần được gìn giữ và phát huy.

Để OCOP tiếp tục phát huy hiệu quả, các địa phương cần linh hoạt trong tổ chức triển khai, phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế, văn hóa của từng vùng. Bên cạnh hỗ trợ vốn và chính sách, cần tập trung đầu tư hạ tầng, tăng cường liên kết sản xuất – tiêu thụ, thúc đẩy chuyển đổi số trong quản lý và xúc tiến thương mại. Cùng với đó, việc xây dựng thương hiệu địa phương và hệ thống phân phối chuyên nghiệp sẽ giúp sản phẩm OCOP mở rộng thị trường, nâng cao năng lực cạnh tranh.

Đặc biệt, phát triển OCOP và du lịch nông thôn phải gắn với nguyên tắc bền vững – bảo tồn môi trường sinh thái, gìn giữ giá trị văn hóa và đảm bảo hài hòa lợi ích giữa người dân, doanh nghiệp và cộng đồng. Khi đó, nông thôn không chỉ là nơi sản xuất, mà còn là không gian sống, không gian sáng tạo và là điểm đến của văn hóa – du lịch.

Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” đã và đang chứng minh vai trò quan trọng trong việc tái cấu trúc kinh tế nông thôn, khơi dậy sức sáng tạo của cộng đồng và gìn giữ giá trị bản sắc Việt. OCOP không chỉ góp phần nâng cao thu nhập cho người dân, mà còn tạo nên bản đồ những sản phẩm mang “hồn quê” trải dài khắp đất nước. Đó là bước đi cụ thể, bền vững để nông thôn Việt Nam trở thành không gian kinh tế năng động, văn hóa giàu bản sắc và là nơi mà mỗi người dân luôn mong được trở về.